शैल्यशिखर नगरपालिकाको घोप्टे, देवस्थली र दोबाटाका बासिन्दाहरूले पंचायतकाल देखि नै खानेपानीको समस्या झेलिरहेको कुरा हृदयविदारक छ। राजनीतिक खिचातानी, छुद्र परिपाटी र पहुँचको अभावले गर्दा यी समुदायहरू सधैँ खानेपानीको बन्चितीकरणमा परिरहेका छन्। राजनीतिक दाउपेच र गाउँले भाईचारा बीचको सम्बन्ध, साथै पहुँचको अभावले यस्ता समुदायलाई परेसानीमा पार्न सक्छ। विशेष गरी खानेपानी जस्ता आधारभूत आवश्यकता पुरा नहुनु भनेको केवल एक प्राविधिक समस्या होइन, यो सामाजिक र राजनीतिक असमानताको प्रतीक पनि हो। शैल्यशिखर नगरपालिकाको घोप्टे, देवस्थली र दोबाटा जस्ता गाउँहरू निश्चित रूपमा गाउँका स्थानीय तहको नीति, योजनामा र स्रोतको वितरणमा समावेश नगरी समस्यामा पर्दै आएको हुन् । पंचायतकाल देखि गणतन्त्रसम्मका राजनीतिक परिवर्तनले तिनका स्थानीय समास्या समाधान गर्नका लागि विभिन्न ढंगले काम गर्नुपर्ने भए पनि यस्ता गाउँहरूले सधै प्राथमिकता पाएका छैनन्।
विश्लेषण:
राजनीतिक दाउपेच: स्थानीय तहमा हुने राजनीतिक दाउपेचले विकास निर्माणका कामहरूमा बाधा पुर्याउने गरेको यस घटनाले प्रष्ट पारेको छ। राजनीतिक दलहरू आफ्नो स्वार्थका लागि विकासका मुद्दाहरूलाई पनि हतियार बनाउने गरेका छन।
छुद्र परिपाटी: कुनै पनि समुदायलाई हेलाँ गर्ने र विभेद गर्ने कार्य छुद्र परिपाटी हो। यसले समाजमा विभाजन ल्याउँछ र विकासका कामहरूमा अवरोध खडा गर्छ।
पहुँचको अभाव: पहुँच भएका व्यक्ति वा समूहले आफ्नो स्वार्थ पूरा गर्न सजिलो पाउँछन् भने पहुँचविहीनहरू सधैँ पछाडि पर्न बाध्य हुन्छन्। खानेपानी जस्तो आधारभूत आवश्यकताको कुरामा समेत पहुँचको अभाव हुनु दुःखद हो।
समाधानका उपायहरू:
राजनीतिक इच्छाशक्ति: स्थानीय सरकारले खानेपानीको समस्या समाधान गर्न दृढ इच्छाशक्ति देखाउनुपर्छ।
सहभागितामूलक विकास: स्थानीय बासिन्दाहरूलाई खानेपानी आयोजना निर्माण र सञ्चालनमा सक्रिय रूपमा सहभागी गराउनुपर्छ।
पारदर्शिता: खानेपानी आयोजनासँग सम्बन्धित सबै जानकारीहरू सार्वजनिक गर्नुपर्छ।
अनुगमन तथा मूल्याङ्कन: खानेपानी आयोजनाको प्रभावकारी अनुगमन तथा मूल्याङ्कन प्रभावकारीरुपमा गर्नुपर्छ ।
अन्य सरोकारवाला निकायसँगको सहकार्य: सरकारका अन्य निकायहरू, निकायहरूसँग सहकार्य गरेर खानेपानीको समस्या समाधान गर्नुपर्छ।
अन्त्यमा, शैल्यशिखर नगरपालिकाको घोप्टे, देवस्थली र दोबाटाका बासिन्दाहरूले वर्षौंदेखि भोगिरहेको खानेपानीको समस्या समाधान गर्न सबै पक्षबाट पहल हुनुपर्छ। राजनीतिक दाउपेच, छुद्र परिपाटी र पहुँचको अभावलाई अन्त्य गरेर विकासका कामहरूलाई गति दिन सकेमा मात्र यस्ता समस्याहरूको दीर्घकालीन समाधान हुन सक्छ।
लेखक प्रकाशचन्द्र मिश्र विगत लामो समयदेखि विभिन्न संघ संस्थामा सक्रिय रहि ग्रामीण क्षेत्रको विकास गर्न क्रियाशील व्यक्ति हुन् ।