काठमाडौं — भारतले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा आक्रमण गरेपछि दक्षिण एशियामा द्वन्द्वको वातावरण तीव्र हुँदै गएको छ। यस घटनाले नेपालमा समेत गहिरो असर पार्न सक्ने चिन्ता सतहमा आएको छ। नेपालको खुला सीमाले सुरक्षा, आपूर्ति प्रणाली, र राजनीतिक संवेदनशीलतामा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने विज्ञहरूको विश्लेषण छ।
गत एप्रिलमा भारतको पहलगाममा भएको उग्रवादी आक्रमणमा एक नेपालीसहित २६ जनाको मृत्यु भएपछि भारतले ‘अप्रेसन सिन्दूर’ अन्तर्गत हवाई आक्रमण सुरू गरेको हो। जवाफमा पाकिस्तानले पनि गोलाबारी तीव्र बनाएको छ।
नेपाल–भारत सीमा क्षेत्रमा सुरक्षा व्यवस्था कडा बनाइएको छ। सशस्त्र प्रहरी बल (एपीएफ) का अनुसार ८४४ स्थानमा चेकपोइन्ट स्थापना गरिएको छ भने सबै नाकामा परिचयपत्र जाँचलाई अनिवार्य बनाइएको छ।
विज्ञहरू किन चिन्तित छन्?
राष्ट्रिय अनुसन्धान विभागका पूर्वप्रमुख देवीराम शर्मा भन्छन्, “भारत र पाकिस्तान लडाइँमा व्यस्त हुँदा हाम्रो दैनिक जीवनमा असर पर्न सक्छ। आपूर्ति प्रणाली रोकिए महँगी बढ्न सक्छ, शरणार्थीको चाप बढ्न सक्छ।”
उनको आशंका केन्द्रीय सुरक्षा समितिको बैठकले पनि सम्बोधन गरेको छ। तथापि उनले सीमामा गम्भीर निगरानी, सूचना संकलन र आतङ्ककारी गतिविधिबाट नेपाल सुरक्षित रहोस् भन्ने उद्देश्यले ‘दिगो अभ्यास’ अपनाउनुपर्ने धारणा राखेका छन्।
नेपाल प्रहरीका पूर्वअतिरिक्त महानिरीक्षक राजेन्द्र सिंह भण्डारीले पनि गम्भीर चासो व्यक्त गर्दै भने, “ठूला देशहरू युद्धमा लागे साना मुलुकहरू मिचिन सक्छन्। उग्रवादी गतिविधिलाई देखाएर बाह्य हस्तक्षेप हुन सक्ने खतरा उच्च रहन्छ।”
भूराजनीतिक दबाबमा नेपाल
नेपाल तीनतिरबाट भारतले घेरेको देश हो र करिब १८८० किलोमिटर लामो खुला सीमा छ। भारतले बारम्बार नेपालमार्फत आतङ्ककारी समूहहरू नेपालमा आश्रय लिएको दाबी गर्ने गरेको छ। अमेरिका समेतले आफ्नो रिपोर्टमा इन्डियन मुजाहिद्दीनको नेपालस्थित नेटवर्कको उल्लेख गरेको छ।
सेनाका पूर्वउपरथी विनोज बस्न्यात भन्छन्, “हाम्रो भूराजनीतिक अवस्था अत्यन्त संवेदनशील छ। भारत–पाकिस्तान युद्धकै चरणमा नपुग्ला तर तयारीको अभाव देखिन्छ। यो अभ्यासको समय हो — इन्धन, ग्यास, औषधि लगायतमा वैकल्पिक तयारी हुनु जरुरी छ।”
नेपाल सरकारको आधिकारिक धारणा
भारतको हवाई कारबाहीपछिको ३६ घण्टापछि मात्रै परराष्ट्र मन्त्रालयले औपचारिक विज्ञप्ति जारी गर्यो। त्यसमा नेपालले द्वन्द्वप्रति गहिरो चिन्ता व्यक्त गर्दै ‘आतङ्कवादविरुद्ध सबैको साथमा’ उभिने जनाएको छ।
गृहमन्त्रालयका प्रवक्ता रामचन्द्र तिवारीका अनुसार “दिगो निगरानी, परिचयपत्र परीक्षण र समन्वयमा जोड दिइएको छ।”
भारत–पाकिस्तानबीचको द्वन्द्वले नेपालमा उग्रवाद, आपूर्ति संकट, शरणार्थीको चाप, र कूटनीतिक दबाब निम्त्याउने खतरा छ। विज्ञहरू यसलाई ‘सचेत र रणनीतिक हस्तक्षेप’को उपयुक्त समय मानिरहेका छन्।
नेपाल सरकार र सुरक्षा संयन्त्रले सतर्कता देखाइरहे पनि दीर्घकालीन रणनीति, पारदर्शी सूचना संकलन र कूटनीतिक सक्रियता अझ आवश्यक देखिएको विश्लेषकहरूको सुझाव छ।
(BBC नेपाली)
