सौर्य एयरलायन्स दुर्घटना: पिच रेट बढी भएर भएको थियो दुर्घटना, पाइलटको गल्ती प्रमुख कारण

काठमाडौं — पोखराका लागि काठमाडौँबाट साउन ९ गते उड्न लागेको सौर्य एयरलायन्सको सीआरजे–२०० विमान दुर्घटनाको प्रमुख कारण पाइलटकै त्रुटि रहेको छ। नेपाल सरकारले गठन गरेको दुर्घटना जाँच आयोगले शुक्रबार सार्वजनिक गरेको अन्तिम प्रतिवेदनले पाइलटले टेकअफका क्रममा जहाजको अगाडिको भाग अत्यधिक उचालेका कारण ‘पिच रेट’ बढेर ‘डीप स्टल’ भई दुर्घटना भएको उल्लेख गरेको हो।

के हो ‘पिच रेट’ र ‘डीप स्टल’?

पिच रेट भन्नाले जहाज उड्ने क्रममा अगाडिको भाग माथि उचाल्ने गति हो। स्वीकृत मापदण्ड अनुसार पिच रेट अधिकतम ३ डिग्री प्रति सेकेन्ड हुनुपर्नेमा सो दिन ५.५ डिग्री पुगेको थियो। यस्तो अवस्थामा जहाजको गति घटेर पखेटामा हावाको बहाव रोकिन्छ, जसले गर्दा जहाज ‘डीप स्टल’मा पुगेर आकाशमै अड्किएझैँ भई तल खस्छ।

पाइलटको दोहोरो गल्ती र को–पाइलटको मौनता

दुर्घटनाका दिन जहाज चलाइरहेका क्याप्टेन मनिषरत्न शाक्यले टेकअफका क्रममा जहाज अत्यधिक तीव्रतामा उचालेका थिए। उनीसँग ६,१८५ घण्टाको उडान अनुभव थियो। अर्को सिटमा बसेका को–पाइलटले ‘वा… सर… सर…’ भन्दै प्रतिक्रिया दिए पनि स्पष्ट निर्देशन दिन नसकेको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ। यस्तो अस्पष्ट संवादले दुर्घटना रोक्न सहयोग गर्न सकेन।

दुर्घटनाको पृष्ठभूमि: १८ पटक पिच रेट बढी

आयोगले दुर्घटनामा परेको जहाज तथा अन्य सीआरजे–२०० हरूको उडान विश्लेषण गर्दा, पाइलटहरूले १८ पटक अत्यधिक पिच रेटमा जहाज उडाएको फेला परेको छ। सन् २०२४ जनवरीमा ५.८ डिग्री पिच रेटसमेत दर्ता गरिएको छ। जुन यस दुर्घटनाभन्दा पनि अधिक खतरनाक अवस्था हो।

अन्य कारणहरू: स्पिड कार्ड त्रुटि, लापरवाही र मापदण्डको उल्लंघन

जहाजको स्पिड कार्डमा वर्षौंदेखि त्रुटि थियो, जसमा सुधार गरिएको थिएन।
टेकअफको गति निर्धारण गर्ने ‘V-speeds’ मा प्रयोग हुने डेटा गलत थियो।
सामान लोड गर्दा तौल मापन नगरी अनुमानमा लोड गरिएको थियो।
खतरनाक रासायनिक पदार्थ ग्यालेरीमा राखिएको भेटिएको छ।
तयारी हतारमा गरिएको र उपकरण राम्रोसँग बाँधिएको थिएन।

नियमन निकाय र व्यवस्थापकीय कमजोरी

नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणले गैरव्यावसायिक उडान अनुमति दिने प्रक्रियामा स्पष्टता राख्न सकेन।
जहाजमा प्रयोग हुने स्पिड कार्ड जाँच गर्ने उपकरणको अभाव देखिएको छ।
आपत्‌कालीन अवस्थामा उद्धार गर्ने उपकरण र तालिमको अभाव छ।
गैर व्यावसायिक व्यक्तिहरूलाई यात्रु बनाएर नाफा नहुने उडानमा राख्न रोक लगाउने कानुन छैन।

दुर्घटनाको असर र स्थिति

उक्त दिनको दुर्घटनामा १८ जनाको मृत्यु भएको थियो, जसमा १२ जना सौर्यका इन्जिनियर र प्राविधिक थिए। क्याप्टेन शाक्यको जीवितै उद्धार गरिएको थियो तर उनी हाल ग्राउन्डेड छन्। सौर्य एयरलाइन्सलाई व्यावसायिक उडानमा प्रतिबन्ध लगाइएको छ। दुर्घटनामा जहाज पूर्णरूपमा ध्वस्त भएको थियो भने एयर डाइनेस्टीको स्टेसन र उपकरणहरूमा पनि क्षति पुगेको थियो।

सौर्य एयरलायन्सको सीआरजे विमान दुर्घटनाको मूल कारण पिच रेटको अत्यधिक बढोत्तरी थियो, जुन प्रत्यक्षरूपमा पाइलटको नियन्त्रण र प्रशिक्षणको कमजोरीसँग जोडिएको छ। व्यवस्थापकीय लापरवाही, नियमन संस्थाको कमजोरी र सुरक्षा प्रक्रियाको अभावले दुर्घटनामा थप भूमिका खेलेको प्रतिवेदनले देखाएको छ। यो दुर्घटना नेपालमा विगत ७० वर्षमा भएको १०९औं हवाई दुर्घटना हो।