दार्चुला – नेपालको सुदूरपश्चिममा अवस्थित दार्चुला जिल्लाको अपि हिमाल क्षेत्र पर्यटनको विकासका दृष्टिले अद्वितीय सम्भावना बोकेको भूगोल हो। यहाँको प्राकृतिक सौन्दर्य, मौलिक संस्कृति, आत्मीय आतिथ्य र हालै देखिएको सृजनात्मक प्रयासले यो क्षेत्र अब ‘पर्यटनको पर्खाइ’मा मात्र सीमित नरहेर, सक्रिय र सिर्जनात्मक पहलकदमीको यात्रामा उन्मुख भएको छ। प्रस्तुत समिक्षा दुईवटा लेख– ‘अपि ! मौका मिले फेरि भेटौंला’ र ‘अपीको आत्मियता’ मा आधारित छ, जसले अपि क्षेत्रको बहुआयामिक परिचय दिन्छ।
प्रकृति र आत्मीयता सँगसँगै
‘पर्यटनको पर्खाइ’ शीर्षकको लेखमा अपि हिमाल क्षेत्रको भौगोलिक स्वरूप, पदयात्रा मार्ग, खर्चको विवरण, होमस्टे अनुभव र स्थानीय जनताको आत्मीयता अत्यन्त सहज भाषामा प्रस्तुत गरिएको छ। लेखले स्पष्ट गर्छ कि सुदूरपश्चिम नेपालको अपि हिमाल, नाम्पा, बोबाये, जेठीबहुरानी, कपिल हिमाल लगायतका हिमशृङ्खलाको अनुपम दृश्यावलोकनको साथसाथै त्यहाँका बासिन्दाहरूको सादगी, आतिथ्यता र मेहनत पर्यटकहरूलाई बाँध्न सक्ने प्रमुख तत्व हुन्।
एक अमेरिकी प्राध्यापकको भनाइ उद्धृत गर्दै लेखकले पर्यटकलाई नेपालमा पुनःपुनः तान्ने आकर्षण हिमाल वा संस्कृति मात्र नभई, नेपाली जनताको आत्मीयता र हार्दिकता हो भन्ने निष्कर्ष दिन खोजेका छन्। लेखको मूल सन्देश हो—दिगो पर्यटन केवल प्राकृतिक सौन्दर्यले होइन, आत्मीय मानव सम्बन्धले टिकाउ हुन्छ।
सृजनात्मक अभियान: अपि काव्ययात्रा–२०८२
‘अपि काव्ययात्रा–२०८२’ ले पर्यटन प्रवर्द्धनमा साहित्य, ध्यान, योगजस्ता सृजनात्मक गतिविधिको भूमिकालाई देखाएको छ। स्थानीय सरकार, विशेषतः अपि गाउँपालिकाको नेतृत्वले राष्ट्रियस्तरका साहित्यकार, पत्रकार तथा साधकहरूलाई बोलाएर अपि बेसक्याम्पमा कविता वाचन र योग शिविर आयोजना गर्नु केवल सांस्कृतिक कार्यक्रम मात्र होइन, आत्मीयताको प्रदर्शन र पर्यटन विकासको नविन दृष्टिकोण हो।
उक्त काव्ययात्राले ‘अपि’ केवल हिमालको नाम नभई—सांस्कृतिक, भावनात्मक र पर्यटनको साझा प्लेटफर्म बन्न सक्छ भन्ने सन्देश दिएको छ। आत्मीयता र सृजनशीलताको संयोजनमार्फत स्थानीय जनतालाई समेत स्वामित्व दिने प्रयासले अपि क्षेत्रलाई ‘भ्रमणयोग्य ठाउँ’ मात्र नभई ‘अनुभवयोग्य जीवनपद्धति’ को रूपमा उजागर गरेको छ।
काव्ययात्राका सहभागीहरूले अपि क्षेत्रका स्थानीय बासिन्दासँग गीत गाउँदै, परम्परागत खानपिन साटासाट गर्दै र सुत्केरीगृहदेखि गोठालो जीवनसम्मको अनुभव बाँड्दै बिताएको समयले एउटा सशक्त मानवीय सम्बन्ध निर्माण गर्यो। यस्तो सजीव अन्तरक्रियाले पर्यटक र स्थानीय बिचको दूरी घटाउँछ र पर्यटनलाई व्यापार नभई संवादको माध्यम बनाउँछ।
पदयात्रा र पहुँच: सहजता र सम्भावना
धनगढीबाट सुरु हुने यो पदयात्रा अत्तरिया, डोटी, डडेल्धुरा, बैतडी हुँदै दार्चुलाको गोकुलेश्वर, मकरीगाढ, घुषा, सिती, खायकोट र अन्ततः धौलिओडार हुँदै अपि बेसक्याम्प पुगिन्छ। यो यात्रा अपेक्षाकृत कम खर्चिलो र सुलभ छ—जहाँ सादा खानपान, स्थानीय होमस्टे सेवा, र हरेक बिन्दुमा स्थानीय सहयोगको भावना पाइन्छ। यो पदयात्रा न अत्यधिक सजिलो छ, न अत्यधिक कठिन—हिमालय क्षेत्रको ‘मोडरेट ट्रेक’ का रूपमा चिनिन सक्ने पूर्ण सम्भावना बोकेको छ।
समावेशी र आत्मीय पर्यटनको उदाहरण
समिक्षित लेखहरूमा बारम्बार जोड दिइएको पक्ष आत्मीयता हो। चाहे पर्यटकलाई आफ्नै परिवारझैँ सेवा-सत्कार गर्ने स्थानीय परम्परा होस्, वा शारीरिक-आध्यात्मिक साधनाका रूपमा प्रस्तुत गरिएको ध्यान शिविर-यी सबैले अपि क्षेत्रलाई व्यवसायिक पर्यटनभन्दा अलग ‘जीव-अनुभवको ठाउँ’ बनाएको छ।
‘पर्यटनको पर्खाइ’ लेखले अपि क्षेत्रको आत्मीय भूमि, पदयात्रा सम्भावना र स्थानीय आतिथ्यतामाथि केन्द्रित गहिरो विश्लेषण गर्छ भने ‘अपि काव्ययात्रा’ लेखले त्यसै आत्मीयतालाई काव्य, ध्यान र योगमार्फत अन्तर्राष्ट्रिय ध्यानाकर्षणको अभियानमा परिणत गरेको छ। दुवै लेखले देखाउँछ-नेपालको भविष्य पर्यटनमा मात्र होइन, आत्मीयतामा आधारित पर्यटनमा छ।
‘अपि काव्ययात्रा–२०८२’ पर्यटन प्रवर्द्धनको दृष्टिले मात्र होइन, सांस्कृतिक पुनर्जागरण र आत्मीय अभियानको रूपमा चिनिन्छ। यो एउटा नवीन प्रयोग हो-जहाँ हिमालहरू कविता बन्छन्, शान्तता ध्यान बन्छ, र गाउँहरू आत्मीय खुला पुस्तक।
यस अभियानले देखाएको बाटो नेपालका अन्य सुदूर, ओझेल परेका तर सांस्कृतिक र प्राकृतिक धरोहरले भरिपूर्ण क्षेत्रका लागि पनि प्रेरणा बन्न सक्छ। यदि हामी पर्यटनमा आत्मीयता, साहित्य र स्थानीय स्वामित्वको सशक्त समन्वय गर्न सक्यौं भने ‘सृजनात्मक पर्यटन’ भविष्यको दिशानिर्देशक हुन सक्छ—जसको पहिलो कदम हो, अपि काव्ययात्रा–२०८२।
धन्यवाद अपिहिमाल गाउँपालिका अध्यक्ष भगत सिँह ठेकरे बोहरा ।
