पर्यटन व्यवसायी रामसुन्दर बके
नेपालको समथर भूभागमा अवस्थित सौराहा, चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको प्रमुख प्रवेशद्वार हो, जसले देशको पर्यटन उद्योगलाई विश्वभर चिनाएको छ। यहाँको हरियाली, विशाल जंगल, सफा खोलाका बगरहरू, जंगल सफारी, डुङ्गा यात्रा, जीप सफारी जस्ता गतिविधिहरूले पर्यटकहरूलाई अत्यधिक आकर्षित गर्ने गर्छ।
सौराहा नेपालको पहिलो राष्ट्रिय निकुञ्ज हो, जसले विशेष रूपमा वन्यजन्तु संरक्षण र इको-टुरिजम प्रवर्द्धन गर्दै आएको छ। यहाँ आउने पर्यटकहरू हरेक उमेर समूहका हुन्छन्—बालबालिका, युवा, वृद्ध, महिला, सबैलाई यस ठाउँको प्राकृतिक सुन्दरता, वन्यजन्तु अवलोकन र सांस्कृतिक अनुभवले मन्त्रमुग्ध पार्छ।
जंगल सफारीको रोमाञ्चक यात्रा
सौराहा भ्रमण गर्दा पर्यटकहरूले प्रमुख रूपमा तीन तरिकाबाट जंगल सफारीको अनुभव लिन सक्छन्—हात्ती सफारी, जीप सफारी र पैदल यात्रा।
- हात्ती सफारी: हात्तीको सवारी गर्दै घना जंगलभित्र पस्दा एउटा पृथक संसारको अनुभूति हुन्छ। पर्यटकहरू हात्तीको पिठ्यूँमा चढेर गैँडा, हरिण, चितल, मृग, जङ्गली बँदेल, बाघजस्ता वन्यजन्तु नजिकबाट हेर्न सक्छन्। हात्तीले बाघलाई खोज्दै अगाडि बढ्दा वा चराहरूको मीठो गीत सुन्दा जंगल सफारी अझ रोमाञ्चक बन्छ।
- जीप सफारी: हात्ती सफारीको तुलनामा जीप सफारी तीव्र गतिमा धेरै भूभाग भ्रमण गर्न चाहने पर्यटकहरूका लागि उत्तम विकल्प हो। यसमा सुरक्षित रूपमा जंगलको गहिराइसम्म पुगेर वन्यजन्तुको अवलोकन गर्न सकिन्छ।
- पैदल यात्रा: केही साहसी पर्यटकहरूले गाइडको साथ पैदल यात्रा गर्ने रुचि राख्छन्। यसमा वन्यजन्तुलाई नजिकबाट अनुभव गर्ने मौका पाइन्छ, तर सावधानीपूर्वक हिंड्न आवश्यक छ।
सौराहाको अर्थतन्त्र र हात्ती सफारी
सौराहाको पर्यटन उद्योगमा हात्ती सफारी महत्त्वपूर्ण पाटो बनेको छ। हाल सौराहामा करिब ८०-१०० वटा निजी हात्तीहरू पालिएको छ, जसको मूल्य ८० लाखदेखि १.५ करोड रुपैयाँसम्म पर्न सक्छ। एउटा हात्ती पाल्न मासिक १ लाख रुपैयाँ लाग्छ, तर राम्रो व्यवसाय चलेमा मासिक १ लाखसम्म आम्दानी पनि हुन सक्छ।
हात्ती सफारीले प्रत्यक्ष रूपमा धेरै व्यक्तिलाई रोजगारी दिएको छ—हात्ती महावत, गाईड, हात्तीका रेखदेखकर्ता लगायत। साथै, यसको राजस्व आम्दानीले स्थानीय अर्थतन्त्रलाई टेवा पु¥याएको छ।
हात्ती सफारी बन्द गर्ने विवाद
हाल आएर हात्ती सफारीको विरुद्धमा विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संगठनहरूले आवाज उठाएका छन्। उनीहरूको तर्क छ कि हात्ती सफारी पशु अधिकारविरोधी छ। तर, यो विषयमा गम्भीर छलफल आवश्यक छ। नेपालमा हात्ती मानव सभ्यतासँग आदिकालदेखि नै जोडिएको छ। यदि हात्ती सफारी बन्द गरियो भने पर्यटन व्यवसायमा प्रतिकूल असर पर्न सक्छ, स्थानीय रोजगारी गुम्नेछ, अनि हात्ती पाल्ने परम्परा लोप हुने सम्भावना रहन्छ।
यसअघि, बारा जिल्लाको गढीमाई मेलामा बलिप्रथा रोक्ने आदेश भारतीय उच्च अदालतबाट आएको थियो, जुन हाम्रो परम्परामा हस्तक्षेपजस्तो देखिन्छ। त्यसैगरी, अहिले सौराहाको हात्ती सफारी बन्द गर्ने अन्तर्राष्ट्रिय दबाब आइरहेको छ। तर, विश्वभरकै उदाहरणहरू हेर्दा, स्पेनको साँढे जुधाउने परम्परा रोकिएको छैन। तसर्थ, हामीले पनि आफ्नो परम्परा, संस्कृति र पर्यटन व्यवसायको संरक्षण गर्नुपर्ने आवश्यकता छ।
निष्कर्ष
सौराहाको प्रमुख पहिचान हात्ती सफारी हो। यसलाई बन्द गर्नुको साटो व्यवस्थित रूपमा सुधार गर्दै अगाडि बढाउनु आवश्यक छ। पशु अधिकारलाई ध्यानमा राख्दै हात्ती सफारीलाई थप नैसर्गिक, सुरक्षित र नैतिक बनाउने उपाय खोजिनुपर्छ। स्थानीय समुदाय, पर्यटन व्यवसायी र सरकारबीच सहकार्य गरी सौराहाको पर्यटन प्रवर्द्धन गर्नुपर्नेछ।
हामी सबै मिलेर सौराहाको पर्यटन पहिचान जोगाउने अभियान चलाऔं!
