काठमाडौँ – यदि कसैले हामीलाई सबैभन्दा धेरै चिन्छ र बुझ्छ भने, त्यो प्रकृति हो । हाम्रा असल साथीहरू, आमा, दाजुभाइ वा बहिनीको हातमा हाम्रो लागि स्वस्थ खाना खाने कुरामा माथि हुन सक्छ, तर प्रकृतिबाट होइन । जुनसुकै हावापानी र परिवेशमा प्रकृतिले खाने र पिउनका लागि स्वस्थकर खानेकुरा मात्र बढाउँछ ।
हरेक मौसममा हाम्रो आवश्यकता अनुसार फलफूल र तरकारी उत्पादन हुन्छ । गर्मी मौसमी फलफूलको सूची बनाइयो भने खरबुजा, आँप र बेल शीर्षमा हुनेछ । यस रिपोर्टमा गर्मी दिनमा बेलको सेवनले हुने फाइदा बारे बताउदै छौं ।
आयुर्वेदिक औषधिहरूमा बेलका प्रायः सबै भागहरू- फल, पात, टुक्रा र जराको प्रयोग गरिएको हुन्छ । सामान्यतया यसको फल मात्र खाना र पेयमा प्रयोग गरिन्छ । स्थानीय स्वाद अनुसार मानिसहरुले यसलाई खानामा कतै चटनीको रुपमा, कतै सरबत बनाएर त कहिले दही बनाएर समावेश गर्ने गरेका छन् । बेलमा भिटामिन, फाइबर, पोटासियम जस्ता धेरै पोषक तत्वहरू पाइन्छ । यी सबै पोषक तत्वहरूको कारण, यो हाम्रो पाचन प्रणाली, प्रतिरक्षा, फोक्सो र छालाको लागि धेरै लाभदायक छ । बेल गर्मी मौसमी फल हो । यो चैत महिनाबाट पाक्न थाल्छ र साउनको अन्त्यसम्म बजारमा आइरहन्छ । यसमा धेरै पोषक तत्व र औषधीय गुण भएकाले यसलाई गर्मीको सुपरफुड भनिन्छ । गर्मी बाहेक अन्य मौसममा बेल खानु फाइदाजनक हुँदैन किनभने यसलाई अफ सिजनमा केमिकलले भण्डारण गरेर राखिएको हुन सक्छ ।
बेल गर्मीको सुपरफुड हो। गर्मीमा यसलाई नियमित रूपमा खाएमा धेरै रोगबाट छुटकारा पाउन सकिन्छ । यसमा क्याल्सियम, पोटासियम, आइरन र सोडियम जस्ता धेरै पोषक तत्वहरू पाइन्छ। गर्मीमा सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेको थकान हो । धेरै पटक पूरा निद्रा लाग्दा पनि ऊर्जावान महसुस हुँदैन । गर्मीमा, हाम्रो शरीरका अंगहरूले थर्मोडायनामिक्स कायम राख्न निरन्तर मेहनत गरिरहेका हुन्छन् । त्यसैले आराम गरेपछि पनि थकान कायमै रहन्छ । यस्तो अवस्थामा बेलको ऊर्जाले गर्मीमा पनि हामीलाई सक्रिय राख्छ ।
बेलले हाम्रो पाचन प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ । यो सामान्यतया पाचन विकारको उपचार गर्न प्रयोग गरिन्छ । रिसर्च गेटमा प्रकाशित एक अध्ययनका अनुसार बेलको फलमा पाइने एन्टिस्पास्मोडिक गुणले ग्यास्ट्रोइंटेस्टाइनल ट्र्याक्टलाई राहत दिन्छ र अपचमा पनि राहत दिन्छ । यसको एन्टिस्पास्मोडिक गुणको कारण, यो कब्जियतमा पनि धेरै लाभदायक मानिन्छ ।
बेलको फलमा ७० प्रतिशत भन्दा बढी नमी हुन्छ । यसले हाम्रो छालालाई हाइड्रेटेड राख्न मद्दत गर्छ । यसले गर्दा छालाको लोच कायम रहन्छ र छाला सुख्खा हुँदैन । बेलमा एन्टी-इन्फ्लेमेटरी गुणहरू पनि छन्, जसले छालाको जलनबाट राहत दिन्छ । यो एक्ने, एक्जिमा र डर्मेटाइटिस जस्ता अवस्थाहरूमा पनि फाइदाजनक छ । बेल फल हाम्रो श्वासप्रश्वास प्रणालीको लागि पनि धेरै लाभदायक हुन्छ । यसको सेवनले ब्रोन्कियल मांसपेशीहरूलाई राहत दिन्छ । यसले सास फेर्न सजिलो बनाउँछ । दमको समस्या भएमा बेलको सेवनले राहत दिन्छ । आयुर्वेदका अनुसार बेलले कफ दोषलाई नियन्त्रण गर्छ । त्यसैले यसले श्वासप्रश्वाससम्बन्धी सबै समस्यामा आराम दिन्छ । त्यस्तै बेलमा गर्भाशय उत्तेजक गुणहरू पाइन्छ । गर्भाशय उत्तेजक भनेको पाठेघरको मांसपेशीलाई आराम दिने गुण हो । यही कारणले गर्दा पिरियड क्र्याम्प हटाउन र अनियमित पिरियडलाई नियन्त्रण गर्न पनि बेल उपयोगी हुन्छ । हर्मोन सन्तुलनका लागि पनि फाइदाजनक हुन्छ । यसले हर्मोन सन्तुलन कायम राख्छ ।
बेलमा भिटामिन सी प्रचुर मात्रामा पाइन्छ । नेशनल लाइब्रेरी अफ मेडिसिनमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार भिटामिन सी एक शक्तिशाली एन्टिअक्सिडेन्ट हो । साथै यसमा पाइने फाइबरले पेटको स्वास्थ्यमा सुधार गर्छ । बेलका यी दुवै गुणले प्रतिरक्षा प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ ।
बेल यसको कम ग्लाइसेमिक सूचकांकको कारण मधुमेह व्यक्तिहरूको लागि लाभदायक हुन सक्छ । यसको ग्लाइसेमिक सूचकांक ३८ हो । यसको मतलब यसले रगतमा चिनीको स्तरमा कुनै महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्दैन । त्यसैले काठको स्याउको सेवनले टाइप–२ मधुमेहको व्यवस्थापनमा मद्दत गर्छ ।
