आज जेठ १९, २०८२। नेपालको इतिहासमा कालो दिनको रूपमा चिनिने दरबार हत्या काण्ड भएको २३ वर्ष पूरा भएको छ। २०५८ साल जेठ १९ गते नारायणहिटी दरबारमा भएको यो भयानक घटनाले नेपालको राजनैतिक, सामाजिक र सांस्कृतिक परिदृश्यलाई सधैंका लागि बदलिदियो। तत्कालीन राजा वीरेन्द्र शाह, रानी ऐश्वर्या, युवराज दीपेन्द्रसहित शाही परिवारका धेरै सदस्यहरूको नृशंस हत्याले देशलाई गहिरो शोक र आघातमा डुबायो। यो घटना केवल एक परिवारको विनाश मात्र थिएन, यो नेपालको इतिहासमा एउटा यस्तो मोड थियो जसले देशको भविष्यलाई नयाँ दिशातर्फ मोड्यो।
घटनाको पृष्ठभूमि र रहस्यमय दरबार हत्या काण्डको कारण र परिस्थितिबारे आजसम्म पनि पूर्ण सत्य बाहिर आएको छैन। आधिकारिक रूपमा यो घटनालाई तत्कालीन युवराज दीपेन्द्रको कृत्य मानिए पनि, विभिन्न षड्यन्त्र सिद्धान्तहरूले जनमानसमा चर्चा पाइरहेको छ। यो घटनाले नेपाली समाजमा गहिरो अविश्वास र अनिश्चितता पैदा गर्यो। शाही परिवारको विनाशसँगै नेपालको राजसंस्थाको आधार कमजोर बन्यो, जसले २०६२/६३ को जनआन्दोलन र गणतन्त्र स्थापनाको मार्ग प्रशस्त गर्यो।
यो हत्याकाण्डले नेपाली जनताको मनमा गहिरो प्रश्नहरू छोड्यो। कसले यो घटनालाई नियोजित गर्यो? के यो केवल व्यक्तिगत रिसइबीको परिणाम थियो वा पछाडि ठूलो राजनीतिक खेल थियो? यी प्रश्नहरूको जवाफ आजसम्म पनि रहस्यमय छन्। तत्कालीन सरकारले गठन गरेको छानबिन समितिको प्रतिवेदनले पनि जनताको जिज्ञासालाई पूर्ण रूपमा सम्बोधन गर्न सकेन।
दरबार हत्या काण्डले नेपालको राजनैतिक स्थिरतामा ठूलो धक्का पुर्यायो। राजा वीरेन्द्रलाई एक एकताबद्ध र जनप्रिय राजाको रूपमा हेरिन्थ्यो, जसले नेपालको बहुसांस्कृतिक समाजलाई एकताको सूत्रमा बाँध्ने प्रयास गरेका थिए। उनको निधनपछि देशमा राजनीतिक अस्थिरता बढ्यो, माओवादी विद्रोहले गति लियो र गणतन्त्रको मागले बलियो आधार पायो।
सामाजिक रूपमा, यो घटनाले नेपाली जनतामा राजसंस्थाप्रतिको विश्वासलाई कमजोर बनायो। शाही परिवारप्रति सम्मान राख्ने ठूलो जनसंख्याले यो घटनालाई व्यक्तिगत क्षतिको रूपमा लिए। साथै, यो घटनाले नेपाली समाजमा षड्यन्त्र र अविश्वासको संस्कृतिलाई पनि बढावा दियो।
आजको सन्दर्भमा२४ वर्ष बितिसक्दा पनि यो घटनाले नेपाली समाजमा आफ्नो प्रभाव कायम राखेको छ। यो केवल इतिहासको एक दुखद पृष्ठ मात्र होइन, बरु हाम्रो समाजको सामूहिक चेतनामा एउटा घाउको रूपमा रहिरहेको छ। आजको पुस्ताले यो घटनालाई किताब र कथाहरूमा पढ्छ, तर यसको प्रभावलाई बुझ्नका लागि हामीले इतिहासलाई गहिरिएर हेर्नु जरूरी छ।
यो घटनाले हामीलाई केही महत्त्वपूर्ण पाठहरू पनि सिकाएको छ। पहिलो, सत्यको खोजी र पारदर्शिताको महत्त्व। दोस्रो, नेतृत्वको अभावमा समाज कति छिट्टै अस्थिर हुन सक्छ। र तेस्रो, हाम्रो इतिहासलाई सम्मान गर्दै भविष्य निर्माण गर्नुपर्ने जिम्मेवारी।
दरबार हत्या काण्ड नेपाली इतिहासको एक यस्तो अध्याय हो, जसले हामीलाई एकताबद्ध भएर सत्यको खोजी गर्न र विगतबाट सिकेर अगाडि बढ्न प्रेरित गर्छ। यो घटनाले हामीलाई हाम्रो देशको नाजुक राजनीतिक र सामाजिक संरचनालाई बुझ्न र सुधार गर्न प्रेरणा दिन्छ। जेठ १९ को यो दिनमा, हामीले ती निर्दोष आत्माहरूलाई सम्झनुपर्छ र यो प्रतिज्ञा गर्नुपर्छ कि हामी सधैं सत्य, न्याय र एकताको पक्षमा उभिनेछौं।
